Δεν είναι τυχαίοι οι χαρακτηρισμοί του εκκλησιαστικού υμνωδού: «μέγιστοι φωστήρες της τρισηλίου θεότητος» και «μελίρρυτοι ποταμοί της σοφίας», που αποδίδονται ως γνωστόν στους Τρεις Ιεράρχες. Ο Μέγας Βασίλειος (330-379), Αρχιεπίσκοπος στη Καισάρεια της Καππαδοκίας, ο Θεολόγος Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός (328-390) και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος (345-407), Πατριάρχες οι τελευταίοι Κωνσταντινουπόλεως σε διαφορετικό χρόνο, ξεχώρισαν για τη συστηματική μελέτη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, αφού σπούδασαν και οι τρεις στην Αθήνα. Εναρμόνισαν τα διδάγματα των αρχαίων ελλήνων φιλοσόφων μ’ αυτά της διδασκαλίας του Χριστού και θεμελίωσαν έτσι τον ελληνοχριστιανικό πολιτισμό, που όπως αποδείχθηκε αργότερα αποτέλεσε το προπύργιο του βυζαντινού πολιτισμού απέναντι στις ορδές του ευρωπαϊκού Μεσαίωνα. Η έμπρακτη δράση στη ζωή τους, πιστή εφαρμογή των σοφών λόγων τους με τη διδασκαλία και μόρφωση του λαού τους, τους ανέβασε στους μεγαλύτερους δασκάλους της Χριστιανοσύνης. Δεν αξιώθηκαν μόνο να γράψουν και να συντάξουν τη θεία λειτουργία, αλλ’ ακόμα και παιδαγωγικά συγγράμματα κατέλειπαν. Μ’ όλα αυτά πότισαν την οικουμένη με τα πιο γλυκά νάματα της θεολογίας και δίκαια προσαγορεύτηκαν «μέγας» ο Βασίλειος, «θεολόγος» ο Γρηγόριος και «χρυσορρήμων ή χρυσόστομος» ο Ιωάννης.
Μέχρι τον 11ο αιώνα οι γιορτές τους εορτάζονταν χωριστά. Στη Κωνσταντινούπολη, όμως άρχισαν σιγά–σιγά έντονες συζητήσεις και διαφωνίες μεταξύ των μορφωμένων, για το ποιος από τους τρεις αγίους είναι ο σπουδαιότερος. Έτσι παρουσιάσθηκαν τη περίοδο του Αλεξίου Κομνηνού (1081-1118), τρεις ομάδες χριστιανών οι Βασιλίτες, οι Γρηγορίτες και οι Ιωαννίτες, που δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις και διασάλευση της δημόσια τάξης στο Βυζάντιο. Τη λύση τότε έδωσε ο Μητροπολίτης Ευχαϊτών Ιωάννης ο Μαυρόποδας , που συμφιλίωσε τους φανατικούς αυτούς χριστιανούς, με τη πρότασή του για κοινή εορτή των Τριών Ιεραρχών αλλά και με τα τροπάρια, κανόνες και εγκώμια που τους συνέθεσε. Καθιερώθηκε πράγματι με ανακούφιση έκτοτε η 30ή Ιανουαρίου σαν εορτή των Τριών Ιεραρχών ισότιμων και ισάξιων αγίων στη σοφία, τη θεία χάρη και την αγιότητα.
Σ’ όλη την ελληνική εθνότητα επικράτησε εθιμοτυπικά από τότε η γιορτή των Τριών Ιεραρχών να σχετίζεται με τη παιδεία και τα ελληνικά γράμματα, συνεχίστηκε τη περίοδο της τουρκοκρατίας οπότε και πήρε εθνικό χαρακτήρα. Στους τούρκους εμφανιζόταν σαν θρησκευτική γιορτή και ημέρα εξέτασης της προόδου των μαθητών, αλλά ουσιαστικά οι παπάδες-δάσκαλοι καλλιεργούσαν στα ελληνόπουλα το πόθο για λευτεριά. Μετά την απελευθέρωση αναγνωρίστηκε επίσημα πρώτα από το Πανεπιστήμιο Αθηνών με απόφαση της Συγκλήτου το σχολικό έτος 1843-44 και αργότερα πια νομοθετικά από την Ελληνική Πολιτεία. Η χριστιανική αυτή γιορτή συνδέθηκε με την αρχαία ελληνική κουλτούρα και μόρφωση, που συνδύαζαν άριστα οι τρεις σοφοί ιεράρχες, γι’ αυτό και καθιερώθηκε σαν η πιο λαμπρή γιορτή των ελληνικών σχολείων και της εκπαίδευσης γενικότερα
Μέχρι τον 11ο αιώνα οι γιορτές τους εορτάζονταν χωριστά. Στη Κωνσταντινούπολη, όμως άρχισαν σιγά–σιγά έντονες συζητήσεις και διαφωνίες μεταξύ των μορφωμένων, για το ποιος από τους τρεις αγίους είναι ο σπουδαιότερος. Έτσι παρουσιάσθηκαν τη περίοδο του Αλεξίου Κομνηνού (1081-1118), τρεις ομάδες χριστιανών οι Βασιλίτες, οι Γρηγορίτες και οι Ιωαννίτες, που δημιούργησαν επικίνδυνες καταστάσεις και διασάλευση της δημόσια τάξης στο Βυζάντιο. Τη λύση τότε έδωσε ο Μητροπολίτης Ευχαϊτών Ιωάννης ο Μαυρόποδας , που συμφιλίωσε τους φανατικούς αυτούς χριστιανούς, με τη πρότασή του για κοινή εορτή των Τριών Ιεραρχών αλλά και με τα τροπάρια, κανόνες και εγκώμια που τους συνέθεσε. Καθιερώθηκε πράγματι με ανακούφιση έκτοτε η 30ή Ιανουαρίου σαν εορτή των Τριών Ιεραρχών ισότιμων και ισάξιων αγίων στη σοφία, τη θεία χάρη και την αγιότητα.
Σ’ όλη την ελληνική εθνότητα επικράτησε εθιμοτυπικά από τότε η γιορτή των Τριών Ιεραρχών να σχετίζεται με τη παιδεία και τα ελληνικά γράμματα, συνεχίστηκε τη περίοδο της τουρκοκρατίας οπότε και πήρε εθνικό χαρακτήρα. Στους τούρκους εμφανιζόταν σαν θρησκευτική γιορτή και ημέρα εξέτασης της προόδου των μαθητών, αλλά ουσιαστικά οι παπάδες-δάσκαλοι καλλιεργούσαν στα ελληνόπουλα το πόθο για λευτεριά. Μετά την απελευθέρωση αναγνωρίστηκε επίσημα πρώτα από το Πανεπιστήμιο Αθηνών με απόφαση της Συγκλήτου το σχολικό έτος 1843-44 και αργότερα πια νομοθετικά από την Ελληνική Πολιτεία. Η χριστιανική αυτή γιορτή συνδέθηκε με την αρχαία ελληνική κουλτούρα και μόρφωση, που συνδύαζαν άριστα οι τρεις σοφοί ιεράρχες, γι’ αυτό και καθιερώθηκε σαν η πιο λαμπρή γιορτή των ελληνικών σχολείων και της εκπαίδευσης γενικότερα
